Hoe steun ik iemand die rouwt?

Laat iets van je horen

Het klinkt misschien als een open deur, maar het is wel een belangrijke open deur, dus we noemen hem toch. Het allerbelangrijkste wat je kunt doen: laat iets van je horen. Stuur een kaartje of berichtje met een persoonlijke tekst, ga naar een condoleance, laat iemand zien dat je aan hem of haar denkt, dat je meeleeft. Doe dit niet alleen die eerste keer, niet alleen net na het overlijden. Blijf dit doen. Laat van je horen. Op bijzondere dagen, moeilijke dagen, of gewoon zomaar. Laat weten dat iemand in gedachten is.

Luister

Spreek je die ander, omdat je op bezoek gaat of je collega weer op het werk verwelkomt? Luister dan vooral. Als je vragen stelt, luister dan naar de antwoorden. Luister oprecht. Wees je bewust van je gekleurde bril. Die hebben we allemaal. Als andere ouders het verhaal vertellen van hún overleden kindje, leg ik het automatisch langs mijn eigen ervaringen. Dat is logisch. Je plaatst de ervaring die je hoort naast de ervaring die je zelf hebt. Dat geldt in veel situaties. Natuurlijk mag je die ervaring delen, maar doe het dan vooral door vragen te stellen. 'Ik merkte dat ik destijds... hoe is dat voor jou?' Geef ruimte aan het verhaal van de ander. Luister. Manu Keirse verwoordt dat zo mooi. 'Luister. En als je dat gedaan hebt, luister dan nog eens. En tot slot: luister.' 
Oplossingsgericht als we zijn, willen we vaak iets doen. Concreet. Maar jij kunt iemands pijn niet minder maken. Je kunt het verlies niet ongedaan maken. Je kunt wel luisteren en daarmee wat licht en lucht geven op iemands pad. (Ver)draag samen.

Erken

Bij dat luisteren komt nog iets anders: erken. Erken dat de ander verdriet heeft, dat het pijn doet, dat er een gat in iemands leven geslagen is. Ga het niet bagatelliseren. Kom niet met opmerkingen als 'Ach, ze was ook oud hè?' of 'Misschien maar beter zo'. Daarmee doe je het verdriet of de pijn van de ander tekort. Zo kan iemand een oma verliezen die een hoge leeftijd heeft bereikt en daar veel verdriet om hebben. Verdriet dat jij misschien niet begrijpt of niet zelf zo kunt voelen. Wie weet had deze oma voor deze persoon een bijzondere rol in het leven. En zo zijn er veel situaties waarin jij zaken anders ervaart. Dus ook al begrijp je het zelf misschien niet, ook al is jouw ervaring anders, erken het verdriet van die ander. Geef ruimte aan het verhaal van de ander en luister dus vooral.

Doe geen aannames over rouw...

'Je zult wel' 
'Je moet niet'
'Ik doe het wel even, want'
'Ik kom wel even bij je langs, dat is fijn.'
'Als het eerste jaar maar voorbij is hè?'
'Ja, ik dacht: je moet er toch een keer weer door hè?'

Rouw is een uniek en individueel proces. De grote gemene deler is dat rouw een reactie is op verlies, maar hoe die reactie er concreet uitziet, is per persoon verschillend. Dus wat jíj fijn vindt om te doen of om te ontvangen, hoeft niet per se aan te sluiten bij de behoefte van de ander. Doe dus geen aannames. En pas ook op met clichés. Hoor je jezelf zinnen als hierboven uitspreken of denken, zwaai dan even met de rode vlag en zet jezelf stil. Je doet een aanname of dropt een cliché. Je vult in voor de ander. Wees je daar bewust van.

...maar stel vragen

Maar als je al die dingen niet zegt, wat zeg je dan wel tegen iemand die rouwt? Eigenlijk heel eenvoudig: maak van de aannames en clichés eens vragen. Dat brengt niet alleen een gesprek op gang, je geeft de ander ook ruimte om zichzelf te zijn.

'Hoe is het voor jou, nu er geen kindje in je huis is?' 
'Hoe kijk je naar het oppakken van je werk? Hoe is dat voor jou?'
'Vind je het prettig als ik even langskom of ben je daar nog niet aan toe?'
'Vind je het prettig als ik een maaltijd voor je maak? Wanneer zal ik die brengen?'
'Hoe is het voor jou, nu het drie jaar geleden is dat je moeder overleed?'
'Hoe ervaar je...'
'Wat doet het met je dat...'
'Hoe is het voor jou om...'

Probeer het eens en ervaar wat er gebeurt door het stellen van open vragen. Zet jouw gekleurde bril af en geef ruimte aan de bril van de ander.

Geef ruimte aan emoties

Emoties horen bij het leven. Wij mensen zíjn emotie en juist in situaties van rouw krijg je te maken met rauwe en pure emotie. Emoties die je als rouwende zelf misschien niet eens kent. Bied ruimte aan al die emoties. Het is fijn wanneer je als rouwende in een gesprek met iemand merkt dat alles 'er mag zijn'. En ja, dat klinkt een beetje vaag, want wat is alles en wat mag er dan precies zijn? Dat is dus heel individueel. Voor de één is er veel verdriet, de ander ervaart boosheid, frustratie of onrechtvaardigheid en weer een ander merkt misschien dat dankbaarheid overheerst. Ook hier geldt weer: het oordeel is niet aan jou. Luister. Vul niet in. Durf te ontdekken wat er bij de ander leeft en bied ruimte. Gooi er dus ook hier geen clichés in.

Blijf betrokken

In het begin is er vaak veel aandacht. Soms zoveel dat mensen er verstikt in raken en het liefst vluchten in hun eigen bubbel. Maar waar eerst iedereen tegelijk je verhaal wil horen (en jij daar als rouwende misschien lang niet altijd behoefte aan hebt), draait dat na verloop van tijd om. Dan hebben mensen je verhaal gehoord. Misschien wel meerdere keren. En dan komt het moment dat er nog maar weinig mensen zijn die nog eens met je spreken over hoe het is of met wie je nog eens de verhalen kan delen over de persoon die je mist. Blijf dus vragen stellen. Benoem zo nu en dan eens de naam van de persoon die gemist wordt. Laat weten dat iemand niet uit je gedachten verdwijnt. Vraag hoe het is wanneer een geboorte-, trouw- of sterfdatum nadert. Laat op bijzondere dagen iets van je horen, ook na vijf jaar. Of gewoon, op de momenten dat iemand in je gedachten is. Persoonlijk vond ik de appjes met Ik denk aan je, of Je meisje is in gedachten of simpelweg een bloemetjes-emoji zo fijn. Maar ook hier geldt in veel gevallen: vraag. Juist ook na verloop van tijd, juist ook op die bijzondere dagen. Doe geen aannames. De ander leeft zijn of haar eigen proces.

Oprechte aandacht

Als je betrokken wilt zijn, als je aanwezig wilt zijn, als je iemand wilt laten weten dat je aan hem of haar denkt: schenk je oprechte aandacht. Roep niet 'Als er iets is, kun je me altijd bellen' om vervolgens nooit meer iets van je te laten horen. Als je in een gesprek zit, luister dan naar die ander met oprechte aandacht. Wees niet in gedachten met hele andere zaken bezig. En ben je werkgever? Dan is dit misschien wel een van de belangrijkste dingen die je kunt doen: geef oprechte aandacht aan de persoon die rouwt. Nee, dat betekent niet dat je een uur in de week op kantoor moet zitten praten. Dat betekent wel dat je op de momenten dat je vraagt aan iemand hoe het gaat, deze vraag met oprechte aandacht en zonder bijbedoelingen stelt. Wees even niet bezig met jóuw probleem in de planning, de 54 lopende zaken op je to-do-list en de mails die binnenstromen. Vraag het op momenten dat je oprechte tijd en oprechte aandacht kunt geven, zonder bijbedoelingen.

Troostcadeaus

Wil je niet met lege handen bij iemand aankomen? Zou je iemand graag iets geven, maar heb je geen idee wat? Weet dat jouw oprechte tijd, aandacht en interesse het belangrijkst zijn. Maar wil je toch iets doen, bestaat er tegenwoordig een scala aan mooie troostcadeaus. Doe gerust een rondje google. Denk bijvoorbeeld eens aan een gepersonaliseerd cadeau, een bijzondere manier om herinneringen te bewaren of schenk (in een later stadium) aandacht aan de zelfzorg die zo belangrijk is in rouw. En ook hier geldt: het gaat om de intentie waarmee je geeft.

Tot slot: wat raakt jou?

Gek misschien, om daar over te beginnen. Je wilt toch de ander ondersteunen? Je wilt er toch voor die ander zijn? En ja, dat is prachtig. Maar daarvoor is het júist ook nodig om de blik naar binnen te richten. Want wat raakt jou? Wat raakt jou in de situatie van je kind, ouder, broer, zus, vriend, collega of... Wat voel je zelf precies? Het is goed om daar eens bij stil te staan. Vaak handelen we vanuit patronen die we al jaren volgen. En zo kan het zomaar zijn dat we amper bij ons eigen ongemak stilstaan en juist daardoor in de actiestand schieten. Iemand zien rouwen nodigt uit tot zelfonderzoek. Wat maakt dat jij 'iets' wilt doen? Is het de troost voor de ander? Of is het juist ook om jezelf te sussen? Als je maar in actie schiet, hoef je niet te verdragen. Of andersom: door weg te schieten als je die ander ziet lopen, hoef je zijn pijn en verdriet niet te verdragen. Dus sta zelf ook stil en voel...