Rouw en omgaan met je omgeving

Foto: Pixabay

Mensen reageren verschillend op rouw

In het leven verhoud je je continu tot je omgeving. Wij mensen hebben altijd te maken met andere mensen in onze omgeving. Je partner, kinderen, ouders, broers, zussen, vrienden, collega's, klanten, cliënten, sportmaatjes, mensen in de supermarkt, toevallige passanten: overal heb je te maken met andere mensen. Je verhoudt je op een bepaalde manier tot die mensen. En rouw kan zomaar iets blootleggen in die verhoudingen.

Mensen reageren verschillend op jouw rouw. Zowel in de begeleidingsgesprekken als in Schrijf je Rouw is je omgeving dan ook een onderwerp dat aan de orde komt. Jij bent iemand ten opzichte van je omgeving. En als rouw jou als mens raakt, raakt het dus ook jou ten opzichte van je omgeving. Hoe reageert jouw omgeving? Hoe is dat voor jou? Soms reageert je omgeving op een prettige manier. Geeft iemand je precies dat wat je nodig hebt. Past de reactie van je omgeving bij jouw manier van rouwen. Maar regelmatig loopt het toch ergens spaak. Krijg je op plekken waar je dat verwacht nou net niet het klankbord dat je zoekt. Mis je erkenning, begrip, ruimte, een luisterend oor. Geen ruimte voor herstel. Heb je te dealen met aannames en ongevraagde meningen. En dat is ingewikkeld. Want naast rouwen en je een weg zoeken het leven weer in, moet je dus ook uitzoeken hoe jíj dan weer op je omgeving wilt en kunt reageren.

Waarom reageert je omgeving zo? 

Waarom reageert je omgeving eigenlijk zo op jouw rouw? Waarom krijg je die pijnlijke opmerking waar je net even niet op zat te wachten? Krijg je die ongevraagde mening, die je niet echt verder helpt? Waarom reageert iemand helemaal niet op je verhaal en lijkt hij/zij jouw verlies en de pijn die dat met zich meebrengt totaal te negeren? Tja... het antwoord daarop is natuurlijk niet eenduidig. En nee, jij hoeft niet altijd begrip te hebben voor de reacties vanuit je omgeving. Maar in een interview dat ik enige tijd geleden met Marinus van den Berg mocht houden gaf hij het grote ongemak aan van mensen in je omgeving. Zo zijn er toch een aantal mogelijke oorzaken te noemen:

1. Mensen in je omgeving hebben hun eigen rugzak, ervaringen en overlevingsstrategieën. Zij zullen dus vaak van daaruit reageren. 'Als je dat zegt, heb je zeker nog nooit wat meegemaakt', is een vaak gehoorde kreet. Toch kun je dat niet zomaar zeggen. Misschien heeft de persoon die een pijnlijke opmerking maakt wel degelijk veel meegemaakt, is zijn overlevingsstrategie wegstoppen en doorgaan en reageert hij dus naar jou met 'Je kunt er maar beter niet meer over praten. Het leven gaat ook door.'
2. De omgeving verhoudt zich ook tot jou en je verhaal. Zoals Marinus van den Berg in het genoemde interview zo mooi aangaf, zijn we geneigd om in een split second uit te pluizen wat het verhaal voor ons betekent. Was jouw dierbare al op hoge leeftijd of ziek? Dan kunnen ze opgelucht ademhalen. Gelukkig. Opluchting. 'Mooie leeftijd', hoor je dan. Want zijn/haar dierbaren zijn nog niet zo oud of hij/zij is zelf nog niet van die leeftijd of niet ziek. De razendsnelle berekening heeft uitgewezen dat dit hem/haar nog niet zo snel treft.
3. Mensen vinden jouw verlies zien zo ongemakkelijk, dat ze het verlies en de pijn het liefst goedpraten, verzachten of vergoeilijken. Ook hier komen veel onhandige, lastige opmerkingen vandaan. Zoals het welbekende 'Dan neem je toch een hond' of 'Je bent nog jong, jullie krijgen vast nog wel een kindje'.
4. Men wil het verlies bij zich vandaan houden door jouw pijn/verlies te veroordelen. Door bijvoorbeeld het gedrag van de persoon die je mist te veroordelen, hoef je niet de grote pijn en de lege handen van de nabestaanden te voelen. Zo krijgen ouders na bijvoorbeeld verkeersongevallen van hun kinderen op social media de nodige reacties over zich uitgestort dat ze 'beter hadden moeten opletten' of  hun kind 'beter had moeten opvoeden'. Durven stilstaan bij de weinige controle die we in het leven hebben en de grote pijn die dat met zich mee kan brengen, is dan niet nodig. Zo houd je het verlies ver bij je vandaan. 

En buitendat: we zijn niet altijd handig in onze opmerkingen. We worden vaak ook gevormd door waar we mee grootgebracht zijn. We weten niet altijd om te gaan met verlies, dat niet meer zo vanzelfsprekend is in onze levens. En met al onze goede bedoelingen, is een onhandige opmerking zo gemaakt. 

Rouw: geef aan wat je nodig hebt

Moet je dit als rouwende dan zomaar accepteren? En hoe ga je dan om met die omgeving, met die onhandige opmerkingen of het gebrek aan ruimte voor rouw?

Je hebt niet direct invloed op de opmerkingen die mensen maken. Toch is er wel iets wat je als rouwende kunt doen: zelf aangeven wat je nodig hebt en blijven communiceren hoe het voor jou is. Waar ligt jouw controle/invloed wel? Dit is wat in Schrijf je Rouw en de begeleidingsgesprekken veelvuldig aan de orde komt. Een punt waar iedereen graag tegenaan schopt, want als er iets is waar je hoofd in rouw niet naar staat, is het reageren op je omgeving. Merk je gefrustreerd op dat anderen 'het nu eenmaal moeten begrijpen'. En toch is dat helaas niet de realiteit.  Het kan helpend zijn om te zien waar jouw invloed wél ligt.

Je hebt als rouwende invloed op een aantal zaken:

• Sta regelmatig stil bij waar jouw behoeften liggen. Wat voel je? Wat wil je echt? Zet dat eens op een rij (of op papier). En pak deze momenten regelmatig, want het kan zelfs per dag of per week wisselen.
• Heb je in beeld waar je behoeften liggen? Kijk dan wie jou daarbij kan ondersteunen. Wie zou hulp kunnen bieden? Wat kun je voor jezelf organiseren om dit rond te krijgen? Vind je het bijvoorbeeld moeilijk om elke avond zelf te koken, is er dan iemand met wie je eens per week samen kunt eten? Kost boodschappen doen je zoveel moeite, is er dan een manier om dit anders te doen? Kost mensen ontmoeten op kantoor je moeite, is er dan een mogelijkheid om dit rustig op te bouwen of anders vorm te geven? Vaak zitten we zo in de overleefmodus en in 'het moet nu eenmaal', dat we vergeten dat we ook buiten de gebaande paden mogen kijken. En nee, je hoeft niets te vermijden. Maar zorg dat je het leven zo inricht en oppakt, dat het voor jou makkelijker is om de stappen te zetten.
• Welke opmerkingen of vragen vind je lastig, pijnlijk of ingewikkeld? Welke vragen wil je liever niet beantwoorden? Het helpt om ook dat in kaart te brengen. Je hoeft namelijk niet elke vraag te beantwoorden en je hoeft niet elke opmerking aan te nemen. Welk antwoord kun je formuleren op deze vragen en opmerkingen? Formuleer een 'standaardantwoord' waarmee je de controle houd. Iets als 'Fijn dat je er naar vraagt. Op dit moment ben ik aan het werk en is het voor mij prettig om me daarop te focussen. Zullen we het daar buiten werktijd/in de pauze even over hebben?' Dat geldt ook voor de supermarkt, tijdens je wandelingetje op straat, etc.  Je hoeft ook niet iedereen op de koffie uit te nodigen. Soms volstaan ook standaardopmerkingen als 'het gaat met ups en downs'.

Vertel gerust dat je iets een pijnlijke opmerking vindt en dat je het prettiger vindt wanneer mensen (...). Vul maar in wat voor jou van toepassing is. Het feit dat er mogelijk redenen zijn voor de onhandige opmerkingen, betekent niet dat je ze allemaal hoeft te incasseren. Je mag iemand daar zeker op aanspreken. Mogelijk maak je die persoon bewust van een automatisme, en zal hij/zij de opmerking voortaan niet zomaar meer plaatsen.

Geef zelf aan wat je nodig hebt en vraag hulp. Misschien wel het moeilijkste. We spraken er in een online meeting van Schrijf je Rouw over: het voelt zo stom om aan te geven wat je nodig hebt. Is soms ontzettend lastig. En toch is het precies wat nodig is om een handreiking naar je omgeving te doen. Alleen jij kunt aangeven wat je nodig hebt. Wat je wel en niet fijn vindt. Hoe jij wel/niet beanderd wil worden. Zo deed ik voor de werkhervatting een mail naar de afdeling voor een koffiemoment waarbij alles aan mij gevraagd mocht worden. Als ik daarna aan het werk ging, wilde ik dan ook weer 'gewoon' Arianne kunnen zijn. Natuurlijk mochten mensen me in de pauze wat vragen. Maar niet te pas en te onpas op de werkvloer. Dat werkte goed. En ook bediende ik mij regelmatig van de opmerking 'Lief dat je er naar vraagt, maar...' of 'Het gaat redelijk, we zoeken onze weg erin. Punt.'

Hoe ga je om met iemand die rouwt?

Als omgeving kun je het ongemak voelen. Weet je misschien niet goed hoe je om moet gaan met iemand die rouwt. Wat kun je doen voor iemand die rouwt? Natuurlijk ook daarvoor wat tips:  

• Doe geen aannames en formuleer je aannames niet als vraag. Stel open vragen en vul niet in voor de ander. Houd jezelf dus verre van 'Misschien is het ook maar beter zo hè?' maar stel vragen waarmee je ontdekt hoe de rouwende dat zelf ervaart.
• Het belangrijkste? Luister en erken. Dat is een grote behoefte van rouwenden. Luister met een open houding naar het verhaal van de ander. Vul niet in wat jíj er van vindt, maar sta open voor zijn/haar ervaring. Jij kunt je er misschien niets bij voorstellen dat iemand zijn moeder, die op hoge leeftijd is overleden, zo intens mist, maar voor die ander kan het om allerlei redenen wél een groot verlies zijn. Erken het verlies van de ander. Je hoeft het niet zelf te begrijpen, om de ander wel ruimte te geven voor het verdriet.
• Je maakt het verdriet niet erger door er naar te vragen. Echt niet. Iemand heeft ook verdriet wanneer jij er niet naar vraagt. Je maakt het verlies niet groter. Het verdriet dat je in reactie op je vraag ziet, is simpelweg al aanwezig. En als je niet zeker weet of het gewenst is om er naar te vragen, dan is de oplossing heel eenvoudig. Vertel dat je weet van het grote verlies en vraag of je er naar mag vragen of dat de ander dat op dit moment niet prettig vindt.
• De rouwende probeert de persoon die mist letterlijk een nieuwe plaats te geven in het leven. Dat is voor iedereen anders. Vergelijk de ander niet met jezelf. Jouw behoeften bij verlies verschillen van de behoeften van de ander. Vraag dus naar waar de rouwende behoefte aan heeft. Hoe kom je daar achter? Door open vragen te stellen.

Jij bent ook iemands omgeving

En tot slot: we zijn op een zeker moment allemaal die rouwende. En op veel momenten zijn we ook allemaal die omgeving. Het feit dat je zelf gerouwd hebt of rouwt, wil niet betekenen dat je dan 'dus' wel weet hoe je omgeving moet zijn. Zoals in het laatste punt gezegd: de behoefte van ieder mens is anders. Het nodigt ons vooral uit om steeds weer onze eigen gekleurde bril af te zetten en met een open vizier de ander tegemoet te treden. En op de dag dat jij rouwt, hopen we op een omgeving waarin mensen jou met datzelfde open vizier tegemoet treden...